243-244

Чым балада адрозніваецца ад вершаў? Узгадайце балады, з якімі вы пазнаёміліся на ўроках рускай літаратуры.

Балада адрозніваецца ад звычайных вершаў тым, што яна з'яўляецца невялікім вершам казачна-фантастычнага, гераічнага або легендарнага зместу з драматычна напружаным сюжэтам.

ПЫТАННІ I ЗАДАННІ ДА РАЗДЗЕЛА

1. Чым адрозніваецца публіцыстыка ад мастацкай літаратуры? Якія сродкі яна запазычвае з мастацкай літаратуры для ўзмац нення ўздзеяння на чытача?

Публіцыстыка адрозніваецца ад мастацкай літаратуры тым, што яна больш засяроджана на абмеркаванні актуальных пытанняў, падзей, ідэй у грамадстве, а мастацкая літаратура больш сканцэнтравана на паказе чалавечых адносін, пачуццяў, вобразаў, і выкарыстоўвае для гэтага вымысел і фантазію. Публіцыстыка запазычвае з мастацкай літаратуры такія сродкі, як эмацыйнасць, вобразнасць мовы, эпітэты, метафары, для стварэння больш моцнага ўздзеяння на чытача і выклікання ў ім эмацыйнай рэакцыі.

2. У некаторых творах мастацкая літаратура цесна збліжаецца з публіцыстыкай. Прыкладам у прозе можа быць жанр нарыса, да якога звяртаюцца і публіцысты, і пісьменнікі. Прывядзіце прыклады такіх твораў і пакажыце, што ў іх ад мастацкай літаратуры і што — ад публіцыстыкі.

Нарыс «Зямля мая беларуская» Уладзіміра Караткевіча з'яўляецца прыкладам збліжэння мастацкай літаратуры і публіцыстыкі. У ім ад мастацкай літаратуры – выкарыстанне апісанняў, персаніфікацыяў, мастацкіх вобразаў для падачы матэрыялу, ад публіцыстыкі – грунтоўная інфармацыя пра гісторыю, культуру, побыт і характар беларусаў, абмеркаванне актуальных пытанняў ідэнтычнасці і нацыянальнай гісторыі.

3. У чым заключаецца галоўная розніца паміж мастацкай і навуковай літаратурай? Для якой літаратуры характэрны дакладнасць, лагічнасць, строгі адбор фактаў і гістарычная праўда, а для якой — творчае ўяўленне, зварот як да падзей рэчаіснасці, так і да выдуманых гісторый?

Галоўная розніца паміж мастацкай і навуковай літаратурай заключаецца ў мэтах і спосабах адлюстравання рэчаіснасці. Мастацкая літаратура выкарыстоўвае вымысел, фантазію і эмоцыі для стварэння вобразаў і перадачы чалавечых перажыванняў, паказвае жыццё праз прызму аўтарскай інтэрпрэтацыі. Навуковая літаратура засяроджваецца на дакладных фактах, лагічным аналізе і аб'ектыўным апісанні рэальнасці, накіраваная на пазнанне і абгрунтаванне аб'ектыўных ісцін.

4. Суаднясіце паняцці з мастацкай і навуковай літаратурай (трэнажор «Мастацкая і навуковая літаратура»).

5. Якая роля фантазіі, вымыслу ў творы мастацкім і ў творы навуковым? Пацвердзіце свае меркаванні, параўнаўшы творы пра князя Вячку.

У мастацкім творы, такім як «Балада пра Вячку, князя людзей простых» Уладзіміра Караткевіча, фантазія і вымысел выкарыстоўваюцца для стварэння драматычнай сюжэтнай лініі, прыгожых вобразаў і эмоцыйнага ўздзеяння на чытача. У навуковым творы, такім як артыкул з вучэбнага дапаможніка па гісторыі Беларусі, фантазія і вымысел адсутнічаюць, а акцэнт зроблены на дакладным апісанні гістарычных падзей і аб'ектыўнай інтэрпрэтацыі фактаў.

6. Ці сустрэнеце вы ў навуковай літаратуры ўжыванне вобразных сродкаў, эмацыянальных ацэнак, адвольных трактовак фактаў? Пакажыце гэта на прыкладзе артыкула з вучэбнага дапаможніка па гісторыі Беларусі. Ці ёсць у ім эпітэты, метафары, параўнанні?

У навуковай літаратуры, такой як артыкул з вучэбнага дапаможніка па гісторыі Беларусі, ужыванне вобразных сродкаў, эмацыянальных ацэнак і адвольных трактовак фактаў звычайна абмежавана, бо галоўная мэта – аб'ектыўнае і дакладнае апісанне рэальнасці. У прыведзеным тэксце такія сродкі не выкарыстоўваюцца, адзначаецца строгая дакладнасць і засяроджанасць на фактах без выкарыстання вобразных сродкаў.

7. Падрыхтуйце пытанні і правядзіце літаратурную віктарыну па творах, вывучаных у раздзеле.

1) Што вызначыла асноўную розніцу паміж мастацкай і навуковай літаратураю ў тэксце?

Асноўная розніца заключаецца ў мэтах і спосабах адлюстравання рэчаіснасці: мастацкая літаратура выкарыстоўвае вымысел і фантазію для стварэння вобразаў, а навуковая літаратура засяроджваецца на дакладных фактах і аб'ектыўным апісанні.

2) Якія асноўныя прыкметы жанра нарыса можна вылучыць з тэксту?

У нарысе спалучаюцца асаблівасці мастацкай літаратуры, такія як выразныя мастацкія сродкі і прыёмы, і публіцыстыкі, у тым ліку лёгкасць перадачы інфармацыі і апісальнасць.

3) У чым заключаецца значэнне фантазіі і вымыслу ў мастацкіх і навуковых творах?

У мастацкіх творах фантазія і вымысел выкарыстоўваюцца для стварэння драматычнага сюжэту і вобразаў, у той час як у навуковых творах акцэнт робіцца на аб'ектыўнае і дакладнае апісанне рэальнасці без выкарыстання вымыслу.

4) Чаму важна ведаць розніцу паміж мастацкай і навуковай літаратурай?

Разуменне розніцы дазваляе лепш ацаніць мэту і метады аўтараў у абодвух відах літаратуры, дапамагае крытычна аналізаваць інфармацыю і глыбей разумець яе змест.

5) Якія элементы публіцыстыкі і мастацкай літаратуры прысутнічаюць у нарысе «Зямля мая беларуская» Уладзіміра Караткевіча?

У нарысе выкарыстоўваюцца мастацкія апісанні і вобразы для стварэння каларыту і атмасферы, а таксама дакладная інфармацыя пра гісторыю, культуру і побыт беларусаў, што адлюстроўвае элементы публіцыстыкі.

6) Чаму момант сустрэчы князя Вячкі з дачкой у творы Уладзіміра Караткевіча мае важнае сімвалічнае значэнне?

Момант сустрэчы адлюстроўвае глыбокія асабістыя перажыванні князя, ягоны канфлікт паміж абавязкамі да Радзімы і любоўю да дачкі, што адлюстроўвае трагізм яго лёсу і падкрэслівае драматызм усяго твора.

7) Як паказана выкарыстанне вобразных сродкаў у баладзе «Балада пра Вячку, князя людзей простых»?

У баладзе выкарыстоўваюцца метафары, эпітэты і параўнанні для стварэння яркіх і дынамічных вобразаў, а таксама для выражэння эмацыйнага стану герояў і падкрэслення эпічнасці падзей.

8. Разгадайце крыжаванку па раздзеле «Мастацкая літаратура і навука».

1) Галоўны рыцар з твора Л. Дайнекі «Меч князя Вячкі» (Гарольд)

2) Імя пісьменніка Караткевіча, аўтара твора «Балада пра Вячку, князя людзей простых» (Уладзімір)

3) Псеўданім Алаізы Пашкевіч, аўтара твора «Шануйце роднае слова» (Цётка)

4) Слова з назвы апошняга раздзела вучэбнага дапаможніка «Мастацкая літаратура і ... » (Навука)

5) Жанр навуковай або публіцыстычнай літаратуры, у якім ставіцца і вырашаецца пэўнае пытанне (напрыклад, твор «Шануйце роднае слова» (Артыкул)

6) Твор, у якім аўтары самі апісваюць сваё жыццё (Аўтабіяграфія)

7) Навука, якая вывучае паходжанне, жыццё і побыт, матэрыяльную і духоўную культуру народа (Этнаграфія)

8) Сучасная назва крэпасці Юр’еў (Тарту)

9) Асобны від літаратуры, які ў паказе жыцця грунтуецца на сапраўдных, рэальных падзеях і фактах, карыстаецца сродкамі мастацкай выразнасці (Публіцыстыка)

10) Імя галоўнага героя вывучаных твораў Л. Дайнекі і У. Караткевіча (Вячка)

9. Праверце свае веды па вывучаных творах (трэнажор падагульняльны).

10. Для самастойнага выканання.